Οικογένεια και Όρια

"Tι σημαίνει οριοθέτηση παιδιών και γονέων, πώς βάζουμε όρια;”

της Μαριλίτας Βασιλάκου, συνθετική ψυχοθεραπεύτρια

Το άκουσμα και μόνο της λέξης “όρια” είναι ικανό να προκαλέσει πονοκέφαλο σε πολλούς γονείς.

Αυτό συμβαίνει είτε γιατί δεν γνωρίζουμε πώς να θέσουμε σωστά όρια είτε γιατί επικρατεί η

απελπισία αφού τα παιδιά διαρκώς προσπαθούν να τα σπάνε. Βαθιά αναπνοή αγαπητοί γονείς και

πάμε να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Μπορεί τα παιδιά να γεννιούνται με έμφυτο ταλέντο στο να δοκιμάζουν τα όρια, ωστόσο είναι

πολύ σημαντικό τα όρια αυτά να υπάρχουν. Όσο σημαντική είναι η ύπαρξη ορίων εξίσου σημαντική

είναι και η αμφισβήτηση τους από τα παιδιά, καθώς η συνεχής αμφισβήτηση και δοκιμή των ορίων

δεν αποτελεί μια πάντα προκλητική συμπεριφορά, αλλά έμφυτη υπαρξιακή ανάγκη και σημαντικό

μέρος της ατομικότητας και της ανεξαρτησίας των παιδιών.

Ένα παιδί αισθάνεται ασφάλεια μέσα στα όρια. Οι ρουτίνες και οι ασφαλείς περιορισμοί

δημιουργούν στο παιδί την αίσθηση ασφάλειας που χρειάζεται για να εξερευνήσει το περιβάλλον,

τις ικανότητες του και την ατομικότητα του. Τα όρια δεν πρέπει να τα θεωρούμε καταπίεση, αλλά

κατευθυντήριες γραμμές που λειτουργούν προστατευτικά για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών

βοηθώντας τα να εξερευνήσουν και να μάθουν τα δικά τους προσωπικά όρια.

Τα παιδιά χρειάζονται αξιόπιστους ενήλικες στους οποίους μπορούν να βασιστούν, γνωρίζοντας ότι

είναι εκείνοι που θέτουν τα όρια. Όταν απουσιάζουν τα σαφή όρια, τότε η οικογενειακή ισορροπία

διαταράσσεται και ο έλεγχος μετατοπίζεται στο παιδί.

Ευτυχώς υπάρχουν τρόποι που μπορούν να μας βοηθήσουν να θέσουμε και να τηρήσουμε σαφή

και ασφαλή όρια μέσα στην οικογένεια.

Σαφήνεια

Όταν οι κανόνες είναι απλοί, σαφείς και κατανοητοί τότε είναι ευκολότερο για ένα παιδί να τους

θυμάται και να τους ακολουθήσει.

Όριο στα όρια

Η σωστή οριοθέτηση δεν χρειάζεται αμέτρητους κανόνες. Κάντε μια σωστή ιεράρχηση

προτεραιοτήτων και θέστε τους πιο σημαντικούς για εσάς κανόνες. Όσο λιγότεροι και πιο

συγκεκριμένοι οι κανόνες, τόσο περισσότερο αυξάνεται η αποτελεσματικότητα τους.

Συνέπεια

Απαραίτητη προϋπόθεση για να τηρηθούν τα όρια και οι κανόνες είναι η συνέπεια λόγων-πράξης.

Όταν ο γονέας θέτει ένα όριο είναι σημαντικό να παραμένει σταθερός και αμετάκλητος σε αυτό και

να μην το αθετεί ο ίδιος. Η οριοθέτηση θα χάσει το νόημα της αν τα λόγια δεν υποστηρίζονται με

τις ανάλογες πράξεις. Ένας πιθανός λόγος σύγκρουσης είναι τα πολύ ελαστικά όρια ή τα όρια που

δεν τηρούνται με πράξεις.

Κατανόηση

Οι γονείς χρειάζεται να βεβαιώνουν πως το παιδί κατάλαβε τον εκάστοτε κανόνα. Αυτό μπορεί να

επιτευχθεί με το να ζητηθεί από το παιδί να επαναλάβει τον κανόνα και τις συνέπειες του.

Συμμετοχή

Ο καθορισμός των κανόνων μπορεί να γίνει μια δραστηριότητα στην οποία θα συμμετέχει όλη οι

οικογένεια και θα έχουν βαρύτητα λόγου και τα ίδια τα παιδιά. Με αυτόν το τρόπο τα παιδιά

νιώθουν σημαντικά και επενδύουν περισσότερο στην διατήρηση του προγράμματος και την τήρηση

των κανόνων. Επιπλέον, μπορεί να γίνει διασκεδαστική δραστηριότητα η μεταφορά των κανόνων

σε λίστα με μορφή χειροτεχνίας την οποία μπορούν να αναλάβουν τα παιδιά. Αυτό κάνει ξεκάθαρο

πως οι κανόνες δεν είναι κάτι αρνητικό, καταπιεστικό και αυστηρά περιοριστικό.

Ομοφωνία

Οποιαδήποτε απόκλιση ή ακύρωση των κανόνων από τον έναν γονέα μπορεί να μπερδέψει το παιδί

και να καταστήσει αυτόματα μη λειτουργική την οριοθέτηση. Χρειάζεται λοιπόν οι γονείς να έχουν

κοινή γραμμή όσον αφορά τους κανόνες και την τήρηση τους.

Φυσικές συνέπειες

Όπως είπαμε η οριοθέτηση δεν είναι τιμωρία και περιορισμός. Θα ήταν λοιπόν χρήσιμο να

μάθουμε στο παιδί πως κάθε πράξη, κάθε επιλογή έχει και συνέπειες, οι οποίες έρχονται ως φυσικό

αποτέλεσμα. Λανθασμένα θεωρούμε πως η τιμωρία θα επαναφέρει το παιδί στην τάξη και την

τήρηση των κανόνων που έχουμε θέσει. Αντίστοιχα, θεωρούμε πως η επιβράβευση θα βοηθήσει το

παιδί να παραμείνει εντός ορίων. Ωστόσο, η επιβράβευση και η τιμωρία είναι οι χαμηλότερες

μορφές εκπαίδευσης καθώς κρατούν τα παιδιά εντός ορίων είτε με τον φόβο είτε με λάθος κίνητρα.

Κοινοποιώντας λοιπόν τις συνέπειες κάθε πράξης, αφήνουμε στο παιδί την επιλογή των συνεπειών

τις οποίες αντέχει και θέλει να αντιμετωπίσει, και άρα και την ανάλογη συμπεριφορά. Αφαιρείται

έτσι αυτόματα ο όρος της τιμωρίας, καθώς το παιδί δεν τιμωρείται, αλλά αντιμετωπίζει την ευθύνη

της επιλογής του.

Η επικέντρωση ενδιαφέροντος μας στο πώς αισθάνεται και τι σκέφτεται το παιδί με την τήρηση

ενός κανόνα ή με την απόκλιση από αυτόν μπορεί να λειτουργήσει πολύ πιο αποτελεσματικά στη

διαμόρφωση των επιλογών του. Με αυτόν τον τρόπο βοηθάμε το παιδί να αναπτύξει κριτική σκέψη

και να μάθει να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεων του.

Ταυτόχρονα με τα παιδιά όμως η οριοθέτηση αφορά και τους γονείς, καθώς η ανάγκη να

παραμείνει ο έλεγχος εντός ορίων και στα χέρια του ενήλικα μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική

αυστηρότητα και τιμωρητική συμπεριφορά αν αυτά τα όρια δοκιμαστούν ή δεν τηρηθούν.

Με ποιους τρόπους μπορούμε να διαφυλάξουμε πως δεν γινόμαστε υπερβολικά αυστηροί και

παραβιαστικοί ως ενήλικες απέναντι στα παιδιά και τα όρια τους;

Ισορροπία

Συχνά οι γονείς εστιάζουμε την προσοχή μας περισσότερο στις συμπεριφορές των παιδιών που

αποκλίνουν από τα όρια. Είναι όμως ιδιαίτερα ευεργετικό για το παιδί να εστιάζουμε εξίσου και

στις φορές που τήρησε τους κανόνες που έχουμε θέσει.

Συναισθηματικός έλεγχος

Είναι λογικό κατά τη διάρκεια μιας μη αποδεκτής συμπεριφοράς κατά την οποία δοκιμάζονται τα

όρια, οι γονείς να χάσουν τον έλεγχο και να ξεπεράσουν τα όρια λόγω του θυμού ή του

εκνευρισμού τους. Είναι πιθανό με έναν έντονο τόνο φωνής το παιδί να πειθαρχήσει, όμως είναι

πολύ πιθανότερο αυτό να συμβεί από φόβο και όχι γιατί κατανοεί τι σημαίνει η συμπεριφορά του.

Ως ενήλικες λοιπόν, θα πρέπει να παραμένουμε ψύχραιμοι και με υπομονή, κατανόηση και αγάπη

να εξηγούμε στο παιδί τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς του.

Τέλος, ας θυμόμαστε πως οι συμπεριφορές δεν καθορίζουν την ταυτότητα και την ποιότητα του

χαρακτήρα ενός παιδιού. Είναι η ευθύνη που αναλαμβάνουμε όταν παίρνουμε την απόφαση να

γίνουμε γονείς να διαμορφώσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τον χαρακτήρα ενός παιδιού, χωρίς

να το τραυματίσουμε, δίνοντας του τα εφόδια να κρίνει και να ξεχωρίζει τις συμπεριφορές που

είναι αποδεκτές και δεν βλάπτουν το ίδιο και τους γύρω του.

Τι συμβαίνει όμως με την οριοθέτηση των γονέων;

Όπως τα παιδιά, έτσι και οι ίδιοι οι γονείς χρειάζονται οριοθέτηση. Η ευθύνη που έχουμε ως

ενήλικες να θέσουμε όρια στα παιδιά δημιουργεί την ανάγκη να κρατήσουμε τον έλεγχο και να

τηρηθούν τα όρια. Νιώθουμε κι εμείς με κάποιον τρόπο ασφαλείς μέσα στα όρια. Αυτό όμως

μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική αυστηρότητα και τιμωρητική συμπεριφορά αν αυτά τα όρια

δοκιμαστούν ή δεν τηρηθούν. Δεν είναι λίγοι οι γονείς που παίρνουν προσωπικά την ανυπακοή των

παιδιών και αντιδρούν έντονα είτε με “επιβεβαίωση ισχύος”, κάτι που στηρίζεται στην υπεροχή

δύναμης του ενήλικα σε σχέση με το παιδί, είτε με “απόσυρση αγάπης”, όρο που χρησιμοποιούμε

στην ψυχολογία και αφορά σε συμπεριφορά του ενήλικα που στηρίζεται στον εκνευρισμό ή την

απογοήτευση του και προκαλεί αίσθημα ενοχής, ντροπής ή θλίψης στο παιδί.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό ως γονείς να μην ξεπερνάμε τα όρια χρησιμοποιώντας λέξεις πάνω στον

θυμό μας που μπορούν να τραυματίσουν ένα παιδί. Απαιτείται από εμάς να διαπαιδαγωγούμε

σωστά τα παιδιά κάθε στιγμή ανεξάρτητα από την συναισθηματική μας κατάσταση και η λεκτική

διαπαιδαγώγηση είναι μεγάλο κομμάτι της διαμόρφωσης χαρακτήρα.

Επικοινωνία